Rafał Głuchowski – aplikant radcowski
Zgodnie z ogólną zasadą odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 k.p.c.) strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).
Dotychczas, zgodnie z ugruntowanymi poglądami orzecznictwa, nie było możliwe naliczanie odsetek od zasądzonych kosztów procesu. Ogólny przepis art. 481 § 1 KC o odsetkach za nieterminowe płatności – nie ma bowiem zastosowania do świadczeń pieniężnych zasądzonych prawomocnym orzeczeniem o kosztach procesu (tak w uchwale SN z dnia 20 maja 2011 r., III CZP 16/11, a także – niemal identycznie w uchwale SN z dnia 31 stycznia 1996 r., III CZP 1/96). Sąd Najwyższy stał na stanowisku, że wierzytelność związana z kosztami procesu ma publicznoprawną naturę. W związku z tym Sąd Najwyższy przesądził, że do instytucji w swej istocie publicznoprawnej nie można stosować regulacji prywatnoprawnej (cywilistycznej) dotyczącej możliwości żądania odsetek. Stabilność stanowiska Sądu Najwyższego w zakresie możliwości żądania odsetek od kosztów procesu pokazuje jak rewolucyjną jest zmiana, którą zaproponował ustawodawca.
Zgodnie z nowym przepisem art. 98 § 11 k.p.c. – od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Jeżeli orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty, a jeżeli orzeczenie takie podlega doręczeniu z urzędu – za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty.
Oznacza to, że:
Po pierwsze, odsetki należą się z mocy prawa, a więc nie ma potrzeby wzywania strony przegrywającej proces do ich zapłaty jak mogłoby wynikać z art. 481 § 1 w zw. z art. 455 k.c., które przewidują, że jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony to świadczenie to winno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania, a wierzyciel może żądać również odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Nie ma również potrzeby składania odrębnego wniosku w pozwie o np. zasądzenie odsetek od zasądzonych kosztów procesu wedle norm przepisanych.
Po drugie, przewidziano trzy możliwe sytuacje, przy użyciu kryterium momentu uzyskania przez orzeczenie prawomocności, co ma ten skutek, że odsetki od kosztów należą się: 1) w przypadku orzeczenia prawomocnego z chwilą wydania – od dnia następującego po upływie tygodnia od wydania takiego orzeczenia do dnia zapłaty, 2) w przypadku orzeczenia prawomocnego z chwilą wydania, ale doręczanego z urzędu – od dnia następującego po upływie tygodnia od doręczenia orzeczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty, 3) w przypadku pozostałych orzeczeń (zasada) – od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.
Po trzecie, odsetki należą się w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. Obecnie (luty 2021) ich wysokość wynosi 5,6% w skali roku. Jest to najbardziej „standardowa” wysokość odsetek występująca w obrocie prawnym.
Ustawodawca zdecydował się więc na zastosowanie ekonomicznej zachęty do możliwie szybkiego wykonywania wyroku (lub postanowienia o kosztach) przez stronę zobowiązaną do ich zapłaty.
Zmiana ta, jest jedną z niewielu, które zaproponowane zostały w ostatnich miesiącach i latach, a które mogą polepszyć sytuację wierzyciela. Obok wskazanej wyżej regulacji, ustawodawca wprowadził również do art. 98 k.p.c. § 12 w brzmieniu: w szczególnie uzasadnionym przypadku, na wniosek strony, która w toku procesu poniosła szczególnie wysoki wydatek podlegający zwrotowi, sąd może przyznać jej odsetki przewidziane w § 11 od kwoty równej temu wydatkowi za czas od dnia jego poniesienia przez stronę do dnia zapłaty. Przepis ten został skonstruowany w inny sposób niż poprzedzający go art. 98 § 11 k.p.c., ponieważ:
Po pierwsze, Sąd nie zastosuje go z urzędu, ale tylko na wniosek strony, która poniosła dany wydatek.
Po drugie, Sąd zastosuje przepis jedynie w szczególnie uzasadnionym przypadku, w wypadku poniesienia przez stronę szczególnie wysokiego wydatku podlegającego zwrotowi. Ustawodawca ustanowił bardzo daleko idący wymóg dla możliwości zasądzenia odsetek od dokonanego wydatku. Zasądzenie odsetek warunkowane musi być łącznie spełnionymi przesłankami: 1) uzasadnienia tego zasądzenia, 2) uzasadnienie to musi być szczególne (wyjątkowe), 3) poniesiony przez stronę wydatek musi być wysoki i to w stopniu szczególnym.
Po trzecie, odsetki należne są w wysokości określonej dla kosztów procesu (ustawowe odsetki za opóźnienie).
Po czwarte, odsetki liczone są od dnia poniesienia wydatku przez stronę do dnia zapłaty przez stronę obowiązaną do zwrotu tego wydatku.
Podsumowując, wprowadzone regulacje przepisów art. 98 § 11 oraz 12 k.p.c. należy ocenić pozytywnie. Ich wprowadzenie może skutecznie zachęcać strony przegrywające proces do szybszego wykonywania wyroków, bez konieczności sięgania po pomoc komorników. Jednocześnie wskazać należy, że wierzytelność z tytułu zasądzonych kosztów postępowania – jak każda należność pieniężna – traci realną wartość na skutek inflacji, a zatem koszty w wysokości nominalnej po kilku latach od zakończenia procesu nie oddają już wartości kosztów rzeczywiście poniesionych w sprawie. Odsetki odzwierciedlają tutaj wynagrodzenie uprawnionego do kosztów za korzystanie przez zobowiązanego ze środków, które powinny znajdować się w dyspozycji uprawnionego.