Ustawą z dnia 28 czerwca 2012 r. o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców, wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 227 ze zm.– dalej „ustawa o spłacie”) polski ustawodawca wprowadził szczególne zasady ochrony przedsiębiorców, którzy świadczyli usługi na rzecz wykonawcy budowy zleconej przez GDDKiA, a za które to usługi zapłaty nie otrzymali. Ustawa nie określa jaki rodzaj usług, dostaw lub prac wykonywanych na rzecz wykonawcy uprawnia do domagania się od GDDKiA zapłaty, a jakie usługi są wyłączone spod tej regulacji. Ustawa nie chroni jedynie podwykonawców robót budowlanych.
Zgodnie z przepisem art. 7301 § 2 k.p.c., „interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie”. Usługodawca, swój interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia najczęściej argumentuje najczęściej w ten sposób, iż zgodnie z art. 2 ustawy o spłacie, „Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad […] spłaca należności do wysokości równej kwocie zabezpieczenia, o którym mowa w art. 449 stawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych […]”. Oznacza to, że GDDKiA spłaca należności maksymalnie do określonej konkretnie kwoty pieniężnej. Kwota ta stanowi łączną, górną, nieprzekraczalną granicę odpowiedzialności GDDKiA na podstawie przepisów ustawy o spłacie – wobec wszystkich przedsiębiorców świadczących usługi na rzecz Wykonawcy Kontraktu. Kwota ta stanowi równowartość 5% Zaakceptowanej Kwoty Kontraktowej. W większości spraw związanych z upadłością Generalnego Wykonawcy – wartość zgłoszonych i uznanych na liście uprawnionych do spłaty należności przekracza tę kwotę – co powoduje redukcję wypłat dla wierzycieli generalnego wykonawcy.
Brak uzyskania przez usługodawcę postanowienia o zabezpieczeniu powództwa poprzez ustanowienie zakazu wypłat – spowoduje, że nawet w razie wygrania sporu z GDDKiA o zapłatę przez usługodawcę – jego zwycięstwo będzie „pyrrusowe”. GDDKiA wyczerpie już bowiem wszystkie środki zgromadzone na wypłatę i usługodawca nie będzie miał szansy uzyskania zaspokojenia.
Zgodnie z przepisem art. 749 k.p.c. „zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa jest niedopuszczalne”. Usługodawca musi zatem wykazać, iż złożony wniosek o zabezpieczenie w niniejszej sprawie jest dopuszczalny z uwagi na niepieniężny charakter żądania zgłoszonego pozwem.
Jak wskazuje się w piśmiennictwie, przepisy regulujące zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych znajdują szerokie zastosowanie, gdyż stosuje się je do zabezpieczenia wszystkich roszczeń niemajątkowych, roszczeń majątkowych o świadczenia inne niż pieniężne, powództw o ustalenie i ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (D. Zawistowski, Postępowanie zabezpieczające: komentarz, wybór orzeczeń, Warszawa 2007, s. 170 i n.). W niniejszej sprawie nie znajduje zatem zastosowania powołany wyżej art. 749 k.p.c. W podobnym tonie wypowiedział się też Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z dnia 23 kwietnia 2012r., sygn. akt XXV Co 39/12. W postanowieniu tym Sąd rozstrzygnął kwestię, czy roszczenie o ustalenie uprawnienia wnioskodawcy do jednostronnego przedłużenia terminów na realizację robót budowlanych w związku z opóźnieniem leżącym po stronie uczestnika jest roszczeniem niepieniężnym. Analizując tę kwestię Sąd orzekł, iż w jego ocenie zgłaszane roszczenie ma charakter niepieniężny i jako takie może zostać objęte postanowieniem o zabezpieczeniu powództwa. Stwierdzenie takie padło, mimo że żądanie powoda miało ewidentnie majątkowy charakter – poprzez zmianę terminów na wykonanie robót powód chciał uzyskać zmniejszenie nałożonych na niego kar umownych. Nie było to jednak roszczenie stricte pieniężne, Sąd stwierdził zatem, że jego zabezpieczenie w związku z tym nie byłoby wykluczone.
W prowadzonej (i wygranej przez Kancelarię IURICO) w pierwszej instancji sprawie przed Sądem Okręgowym w Warszawie, Sąd Apelacyjny rozpatrując zażalenie GDDKiA na udzielone zabezpieczenie, potwierdził dopuszczalność udzielenia usługodawcy zabezpieczenia poprzez „zakazanie wypłaty przez GDDKiA z KFD środków odpowiadających kwocie zabezpieczenia prawidłowego wykonania Kontraktu – do kwoty roszczenia powoda”. Sąd apelacyjny w uzasadnieniu wskazał, że przedstawione na obecnym etapie dowody uprawdopodobniły, że spełnione są wszystkie elementy hipotezy art. 1 o ustawy o spłacie. Brak zabezpieczenia pozbawiłby zaś powoda źródła, z którego powód (usługodawca) mógłby zaspokoić swoje wierzytelności.
Stanisław Lach – radca prawny